اعراب و انواع آن

به نام خداوند بخشنده مهربان

اعراب و انواع آن

عراب به سه دسته کلی تقسیم می شود . 1- ظاهری (اصلی ، فرعی ) 2- محلی    3- تقدیری

اعراب ظاهری : مخصوص کلمات معرب است که علامت اعراب درظاهر آنها مشخص ومعلوم باشد .( العلم ُ  مفیدٌ  (العلم  مبتدا به اعراب ظاهری مرفوع    مفیدٌ خبر به اعراب ظاهری مرفوع )

اعراب ظاهری خود به دو دسته تقسیم می شود

الف - ظاهری اصلی (لفظی): مخصوص کلمات معرب است که ، حرکات اصلی اعراب (ـــَـًــِــٍـــُــٌ  وساکن   ــْــ )رادر جای خودش بپذیرد.  الرجلُ  عالمٌ (الرجل  مبتدا به اعراب ظاهری اصلی مرفوع   عالم  خبر اعراب ظاهری اصلی مرفوع )

ب- ظاهری فرعی (نیابی ) :مخصوص کلمات معرب که بجای حرکات اصلی اعراب یک حرف یا یک حرکت دیگر ، جانشین آنها گردد. موارد اعراب فرعی عبارتند از : 

1- اسم مثنی : (انِ) درحالت رفعی   و(ین ِ) درحالت نصب وجر

  مثال   الرجلان ِ مؤدبان ِ             مررت علی الرجلین ِ                          رأیت الرجلین ِ

 مبتدا به اعراب ظاهری فرعی مرفوع / خبر به اعراب فرعی مرفوع   مجرور به حرف جر( فرعی)              مفعول و منصوب( فرعی )

2- جمع مذکر سالم : (ونَ)  درحالت رفعی و(ینَ) در حالت نصب وجر

 المسلمون  هادفون َ          سلمت علی المومنینَ              رأیت المومنین َ

 مبتدا مرفوع (فرعی)    خبر مرفوع (فرعی)           مجرور به حرف جر (فرعی )           مفعول منصوب(فرعی)

3- اسماء خمسه :( اب – اخ – ذو – فو – حم )این اسماء هرگاه مفرد باشند ومضاف واقع شوند  ومضاف الیه انها (ی)  متکلم نباشد  در اینصورت اعراب آنها فرعی است یعنی  در حالت رفعی با (و) ودر حالت نصبی با (ا) ودر حالت جری با (ی) می آید .

خرج  ابوالفضل     سلمت علی ابیک                          رأیت اباک

     فاعل مرفوع (فرعی)         مجرور به حرف جر (فرعی )                       مفعول  منصوب (فرعی )

تذکر: در موارد 4و5 مواردی است که حرکت به جای حرکت دیگر می آید .

4- جمع مؤنث سالم :  فقط در حالت نصب اعراب آن فرعی است  یعنی زمانیکه بجای فتحه کسره می گیرد .  رأیت التلمیذات ِ         التلمیذاتُ مجتهدات ٌ .     سلمت علی المعلمات ِ

                  مفعول  منصوب (فرعی)      مبتدا مرفوع (اصلی)                                        مجرور به حرف جر(اصلی)

5- اسامی غیر منصرف : فقط در حالت جر  اعراب آن فرعی است  یعنی زمانیکه بجای کسره فتحه می گیرد. سافرت الی   مشهدَ       هی فا طمةُ      

                 مجرور به حرف جر (فرعی )     خبر به اعراب اصلی مرفوع

6- مضارع مرفوع : زمانیکه بجای ضمه (ن) می گیرد (صیغه های 5 گانه ) اعراب آن فرعی است  یذهبان   -  تذهبان  

7- مضارع منصوب و مجزوم : در صیغه های 5گانه زمانیکه  (ن) آنها حذف می شود اعراب آن فرعی است .تذکر : در مضارع مجزوم زمانیکه حرف عله ناقص حذف می شود اعراب آن نیز فرعی است .  ان یکتبا ( به اعراب فرعی منصوب )  لم ْ یکتبا ( به اعراب فرعی مجزوم )

لم یدعُ (مضارع مجزوم به اعراب فرعی مجزوم )

اعراب محلی : مخصوص کلمات مبنی وجمله وشبه جمله ای  که نقش پذیر است، که علامت            ا عراب درظا هر انها مشخص ومعلوم نیست .

هوَ عالم ٌ                   الرجل  خرج من البیتِ                      التلمیذ فی الصفِّ     

مبتدا محلاً مرفوع                           خبر جمله فعلیه محلا ٌ مرفوع                                خبراز نوع شبه جمله محلا ً مرفوع

اعراب تقدیری : مخصوص کلمات معرب ، که به دلایلی اعراب آنها ظاهر نمی شود . موارد اعراب تقدیری عبارتند از :

1- اسم مقصور : درهرسه حالت رفع ونصب وجر اعراب آن تقدیری است                                                          جاءَ الفتی                رأیت الفتی                          مررت علی الفتی         

   فاعل مرفوع (تقدیراً)                مفعول منصوب( تقدیرا ً )                                         مجرور به حرف جر (تقدیرا ً)

2- اسم منقوص : فقط در حالت رفع وجر اعراب آن تقدیری است در حالت نصبی اعراب آن اصلی می باشد .  جاء  القاضی         سلمت علی القاضی                  رأیت القاضیَ

                               فاعل مرفوع( تقدیراً)                          مجرور به حرف جر (تقدیرا ً)           مفعول به اعراب اصلی منصوب

3- اسمی که به ضمیر (ی) متکلم متصل شود در هر سه حالت نصب وجر ورفع اعراب آن تقدیری است 

هذا کتابی  

    خبر مرفوع (تقدیراً)                  

 رأیت ابی                                    

مفعول منصوب تقدیراً          

  سلمت علی  ابی  

  تقدیرا مجرور به حرف جر                                      

                            ً

4- فعل مضارع مرفوع ناقص در صیغه های 4گانه اعراب انها تقدیری می باشد وهمچنین مضارع منصوب ناقص  در صیغه های 4گانه زمانیکه به (ی) ختم می شود اعراب آن تقدیری می باشد .یا به عبارت دیگر فعل مضارع نا قص زمانی که به (ی- وْ - ی) ختم شود اعراب آن تقدیری است . یدعو- یرمی- ان یخشی   - ان تخشی .....

تذکر 1: فعل مضارع مرفوع زمانیکه ضمه می گیرد ومضارع منصوب زمانیکه فتحه می گیرد ومضارع مجزوم  زمانیکه ساکن می شود ، اعراب آن اصلی است .

تذکر 2- اسم مثنی وجمع مذکر سالم هرگاه به ضمیر (ی) متکلم متصل شود همچنان اعراب آن فرعی است .  هذان ِ کتابای          (کتابا       (خبر به اعراب فرعی مرفوع )

منقولی دیگر

انواع اعراب 

ظاهری ، محلی ، تقدیری هستند.
اعراب ظاهری بیشتر اسم های معرب است و بر دو نوع است اصلی و فرعی 

  اعراب محلی 

اعراب محلی مربوط است به کلمات مبنی . از آنجا که علامت آخر کلمات مبنی ثابت است، لذا برای شناختن اعراب و نقش آنها باید به «محل» قرار گرفتن آنها توجه کرد.
مثال های ساده : مثلاً یک آقا را که نمی شناسیم ولی در دکه ی روزنامه فروشی می بینیم، متوجه می شویم شغل او روزنامه فروشی است.
یا آقایی را که مشغول رانندگی در اتوبوس است با دیدن او در حال رانندگی در اتوبوس متوجه شغل او می شویم.  

  مثال اعراب محلی : 

نجح التلمیذ ُ	رایت التلمیذ َ	نظرتُ الی التلمیذ ِ
نجح ذلک	رایت ُ ذلک	نظرت الی ذلک

توضیح راجع به اعراب محلی : چون کلمات مبنی علامات رفع، نصب، جر و جزم را نمی توانند بپذیرند لذا از محل آنها در جمله ، پی به نقش آنها می بریم، چنین اعرابی را اصطلاحاً «اعراب محلی» می نامیم.  

  مثال : 

ذلکَ الکتابُ لا ریبَ فیه (بقره – 2)
محلاً مرفوع

بقیّة ُ الله‌ خیرٌ لکُم (هود 86)
محلاً مجرور  

  اعراب تقدیری : 

برخی کلمات با وجود معرب بودن علامت های اعراب را نمی پذیرند و اعراب آنها را باید از نقش کلمه در جمله تشخیص داد. به چنین اعرابی، اصطلاحاً «اعراب تقدیری» می گوئیم.  

  مهم ترین کلماتی که اعراب آنها تقدیری است : 

1 – اسم مقصور : اسمی است که به الف ختم شود مانند : دنیا – کبری
(در هر سه حالت اعراب تقدیری دارد)
رفع : جاء الفتی ---> فاعل، مرفوع تقدیراً

نصب : رأیتُ الفتی ---> فعول به ، منصوب تقدیراً

جر : سلّمتُ علی الفتی ---> مجرور به جر تقدیراً


2 – اسم منقوص اسمی است که به یاء ماقبل مکسور ختم شود مانند قاضی – هادی
(دردو حالت رفع و جر اعراب تقدیری دارد)
رفع : حضرَ القاضی ---> فاعل : .....

نصب : شاهدتُ القاضیَ ---> ... منصوب به فتحه

جر : مررتُ یا القاضی---> ... مجرور به حرف جر


3 – اسم مضاف به یاء متکلم : اسمی است که به ضمیر متکلم وحده «ی» اضافه شود مثل صدیقی
(در هر سه حالت اعراب تقدیری دارد)
رفع : هذا کتابیِ ---> ... مرفوع تقدیراً

نصب : قرأتُ کتابی ---> مفعول به .....

جر : القصةُ فی کتابی ---> ... تقدیراً  

  در اعراب محلی و نیز در اعراب تقدیری باید به محل و موقعیت کلمه در جمله توجه کرد. فرق این دو در چیست؟ 

اعراب محلی اصطلاحی است برای کلمات مبنی، جمله و شبه جمله
اعراب تقدیری اصطلاحی است برای برخی کلمات معرب یعنی (مقصور – منقوص – مضاف به یاء متکلم )  

منابع:

http://www2.irib.ir/amouzesh/d/page_sh.asp?key=1&ov=459

http://j-arabi.blogfa.com/post-42.aspx

http://solaimani.wordpress.com/2007/09/05/%d8%a7%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%b9-%d8%a7%d8%b9%d8%b1%d8%a7%d8%a8/

http://amozesharabi2.blogfa.com/post-10.aspx